Ook in gedragsonderzoek met dieren worden beloningen gebruikt.
Je kunt je afvragen of zo’n dier dan het gewenst gedrag vertoont omdat hij snapt dat dat de goede respons is of omdat hij een beloning krijgt. Psychologen van Columbia University in New York ontdekten recent dat makaken logisch denken belangrijker vonden dan beloningen. Ze zouden ideale coöperatieleden zijn…
De apen werd gevraagd of ze de rangorde van zeven getoonde beelden konden reproduceren. In een eerste experiment kregen ze een beloning bij het goede antwoord. In het tweede experiment kregen ze de beloning bij de verkeerde oplossing. De apen lieten zich echter niet verleiden door de beloning: ze bleven meestal bij de juiste rangorde. Ze kozen dus niet voor de beloning maar voor de logica. Logisch redeneren is immers belangrijk voor sociaal levende dieren. Zodoende hoeft er niet steeds gevochten te worden.
Organisatiepsycholoog Naomi Ellemers zegt in een interview: (ook) ‘mensen zijn groepsdieren, ze hebben elkaar nodig. Dus zijn er bepaalde principes nodig om het gemeenschapsleven in stand te houden. En die principes gaan heel vaak boven jezelf uit.’ Het is geen grote stap om hier de parallel met coöperatieve principes te zien. In het geval van de makaken: het gaat niet primair om het hoogste individuele gewin, het langetermijnvoordeel van de onderlinge binding staat op een hoger plan.
‘Zo’n sociaal normenstelsel wordt geïnternaliseerd zonder dat mensen zich bewust realiseren waar het vandaan komt’, zegt Ellemers. Men volgt de voorbeelden van anderen. Soms gaat bij mensen echter de beloning wel tegen de logica in. De ecologische consequentie van massaal vakantie vieren, kan niet logisch worden weggeredeneerd zo blijkt uit talloze voorbeelden.
Hoe raken mensen zo bevlogen als makaken die de langetermijnbelangen van de groep belangrijker vinden dan een kortetermijnbeloning voor het individu? Ellemers is duidelijk en mild: ‘Als je wil dat mensen boven zichzelf uitstijgen dan moet je ze verantwoordelijkheid en vrijheid geven. (En voor lief nemen dat ze af en toe iets bedenken dat eigenlijk niet de bedoeling was.) De meeste mensen willen het goede en we zijn erbij gebaat daar wat vaker op te vertrouwen.’ Misschien moeten we voor aap willen staan en coöperatieve vakantiemaatschappijen oprichten.