Wettelijke regeling
De betekenis van een rechtsvorm staat veelal opgenomen in Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek. Zo ook voor de coöperatie. In artikel 53 van Boek 2 staat de volgende definitie opgenomen: “De coöperatie is een bij notariële akte als coöperatie opgerichte vereniging. Zij moet zich blijkens de statuten ten doel stellen in bepaalde stoffelijke behoeften van haar leden te voorzien krachtens overeenkomsten, anders dan van verzekering, met hen gesloten in het bedrijf dat zij te dien einde te hunnen behoeve uitoefent of doet uitoefenen.”
Wat men hieruit kan opmaken is dat de coöperatie een vereniging is die een onderneming drijft. Tevens dient de coöperatie in de stoffelijke behoeften (lees: economische behoeften) van haar leden te voorzien. Dit betekent dat leden bepaalde activiteiten door de coöperatie laten uitvoeren om daarmee bijvoorbeeld schaalvoordelen te realiseren. Deze activiteiten kunnen namelijk door de leden zelf niet tegen die kosten worden gerealiseerd.
Welk soort activiteiten?
Men kan verscheidene activiteiten onderbrengen in een coöperatie. Het hoeft dus niet alleen om bijvoorbeeld inkoop van bepaalde producten te gaan maar het kan ook gaan om bepaalde werkzaamheden die worden uitbesteed aan de coöperatie.
De coöperatieve gedachte
Vanuit vroeger ontstond het idee om door samenwerking gezamenlijk een voordeel te kunnen behalen. Iets wat iemand niet alleen kon realiseren, kon wellicht wel door samen te werken in een coöperatie. Als men kijkt naar de coöperaties die al lang meegaan, dan kan Suiker Unie (onderdeel van Royal Cosun) niet ontbreken. De voorlopers van Coöperatie Koninklijke Cosun werden 120 jaar geleden opgericht door Nederlandse suikerbietentelers. Alle bieten die de boeren aanvoeren (bij de fabriek in Dinteloord bijvoorbeeld elke twee minuten een volle vrachtwagen in het campagneseizoen) zouden zelf nooit tegen dezelfde prijs kunnen worden verwerkt tot suiker.
Ontwikkeling tot houdstercoöperatie
Helaas wordt, naast de coöperatieve gedachte, deze bijzondere rechtsvorm vandaag de dag ook gebruikt voor andere doeleinden. Soms wordt de coöperatie gebruikt als een houdstermaatschappij om de winst onbelastbaar te kunnen uitkeren. De coöperatie was namelijk uitgezonderd van dividendbelasting. Met het nieuwe wetsvoorstel inhoudingsplicht houdstercoöperatie, op 1 januari 2018, is hier verandering in gekomen. Het doel van dit wetsvoorstel is om de coöperatie die niet voor haar oorspronkelijke doel wordt gebruikt, gelijk te stellen met de nv’s en bv’s. In het wetsvoorstel maakt men onderscheidt tussen “reële coöperaties” en “houdstercoöperaties”. Onder een houdstercoöperatie verstaat men een coöperatie waarvan de feitelijke werkzaamheid hoofdzakelijk bestaat uit het houden van deelnemingen of het direct of indirect financieren van met haar verbonden lichamen of natuurlijke personen. De meeste houdstercoöperaties bevinden zich in de verzekeringsbranche, de bancaire sector en de landbouwsector. De economische activiteiten zijn in deze situatie uitgezakt naar een dochteronderneming. Deze houdstercoöperatie is vanaf 1 januari 2018 niet meer uitgezonderd van dividendbelasting.
Nieuwe initiatieven
Het is interessant om te zien waarvoor de coöperatieve rechtsvorm de afgelopen jaren wordt gebruikt. Een van de ontwikkelingen is dat de coöperatieve rechtsvorm soms wordt gebruikt voor broodfondsen voor zzp’ers. In ieder geval heeft het fenomeen echt een coöperatieve grondslag. De meeste arbeidsongeschiktheidsverzekeringen zijn erg duur en daarom verenigen zelfstandigen zich in een broodfonds. Het idee daarbij is dat de zelfstandige elke maand geld in het broodfonds stort, dat dient als een soort van spaarpot. Indien een van de zelfstandigen ziek wordt, kan men uit dit fonds een bedrag aan arbeidsongeschiktheidsuitkering krijgen. Naast de broodfondsen, zijn de platformcoöperaties tegenwoordig ook niet meer weg te denken in onze samenleving. In een van de volgende artikelen zal ik meer vertellen over deze nieuwe ontwikkelingen en welke gevolgen deze ontwikkelingen hebben op de concurrentie tussen ondernemers.
In het tweede artikel van de reeks over de coöperatie zal ik ingaan op de rol die de Nationale Coöperatieve Raad speelt bij de ontwikkeling van de coöperatieve rechtsvorm.