De coöperatie is in feite een vereniging met een bedrijf. Een coöperatie wordt opgericht om in samenwerking (coöperatief) met de leden in bepaalde stoffelijke behoeften te voorzien door het sluiten van overeenkomsten met die leden. Denk hierbij aan een aantal boeren die samen een zuivelfabriek oprichten om zo hun melk te kunnen verwerken: de boeren hebben daarbij dan een overeenkomst met de coöperatie dat die hun melk afneemt en dat zij melk leveren. De boeren worden hierbij lid van de coöperatie.
De coöperatie bestaat in het belang van haar leden. De stem van de leden is dan ook erg belangrijk: vaak benoemen de leden het bestuur en de raad van commissarissen, terwijl de leden vaak ook in het bestuur en de raad van commissarissen zitten. Dit noemen we “Ledendominantie”. Als de coöperatie winst maakt, dan mag de coöperatie deze aan haar leden uitkeren. Een gewone vereniging mag dat niet.
De coöperatie kent leden en een algemene ledenvergadering. Daarnaast kent de coöperatie een bestuur, dat de (dagelijkse) leiding heeft, en soms ook nog een toezichthouder, een raad van commissarissen of een raad van toezicht.
Bij de oprichting hoeft geen (minimum) kapitaal te worden gestort. Een coöperatie wordt net als een BV opgericht bij de notaris en vervolgens ingeschreven bij de Kamer van Koophandel.
Aansprakelijkheid
De coöperatie is zelf (net als de BV) als rechtspersoon aansprakelijk. Als er na ontbinding van de coöperatie nog schulden bestaan, dan ben je in principe met de andere leden voor een gelijk deel aansprakelijk hiervoor. Deze aansprakelijkheid kun je uitsluiten: dit doe je door een ‘coöperatie met beperkte aansprakelijkheid’ (BA) of een ‘coöperatie met uitgesloten aansprakelijkheid’ (UA) op te richten. Voor de coöperatie UA wordt het vaakst gekozen.
Voordelen
Een coöperatie is een democratische samenwerkingsvorm, van en voor leden. Leden kunnen meestal makkelijk in- en uittreden zonder naar de notaris te moeten. Samen vormen ze de algemene ledenvergadering, dat is het hoogste orgaan. Door goed samen te werken krijgen mensen meer voor elkaar. Het gemeenschappelijke belang zorgt voor continuïteit. Samenwerking leidt tot schaalvoordelen, bijvoorbeeld bij inkoop. Er is veel vrijheid bij het maken van statuten en een coöperatie mag winst uitkeren. Ook kunnen er afspraken gemaakt worden over de aansprakelijkheid.
Nadelen
Het oprichten van een coöperatie vergt meer tijd dan sommige andere rechtsvormen. De democratische besluitvorming loopt soms traag omdat belangrijke beslissingen altijd door de ALV genomen moeten worden. Er kunnen spanningen optreden tussen het gemeenschappelijke belang en de individuele belangen van leden. Het eigen vermogen wordt ingebracht door de leden en is van de leden samen; een lid kan dit niet zomaar verzilveren.
Als je diensten levert aan de coöperatie en hierin een aanmerkelijk belang hebt (minimaal 5% van de stemrechten hebt bijvoorbeeld), dan zul je in dienst van de coöperatie moeten gaan. In principe zul je jezelf dan een salaris van minimaal 51.000 euro per jaar (2023) moeten toekennen. Je hebt geen ondernemersaftrek, dus netto houd je minder over. Je partners beslissen mee over jouw inkomen en extra’s. Het is dus belangrijk om goed over de processen na te denken.