Over de Coöperatie Code

Het economische deel van het maatschappelijk leven kan op diverse wijzen gestalte krijgen. Eén ervan is de coöperatieve organisatie. Een vorm van gezamenlijke bedrijfsvoering, vaak als verlengstuk van de eigen onderneming van de coöpererende leden. Er zijn ook coöperaties van particuliere leden. Vaak behartigen deze praktische belangen van consumenten. Maar we zien ook een toenemende belangstelling voor de coöperatie bij partijen die zich bezighouden met digitale platformen, netwerken en blockchain: partijen die hier waarde creëren zijn op zoek naar meer democratische zeggenschap. In alle gevallen gaat het om een vereniging met een bedrijf. En in alle gevallen ligt er een visie aan ten grondslag, een welbegrepen eigenbelang verankerd in gezamenlijkheid. Door de samenwerking worden voordelen behaald die individueel niet of minder te realiseren zijn. Voordelen zoals betere marktpositie of risicobeperking, maar ook betere informatie of maatschappelijke doelen. Alleen ga je misschien wel sneller, maar samen kom je verder.

Zeker in de huidige tijd waarin kapitaal een belangrijke plaats inneemt maar er ook steeds meer waarde wordt gehecht aan andere kwaliteiten die met dat kapitaal in balans moeten zijn, groeit de belangstelling voor coöperatief ondernemen.

De collectieve onderneming wordt gezien als een intelligente economische oplossing maar is in zijn aard niet de gemakkelijkste. Het streven is een zorgvuldige afweging van individuele belangen te maken in een balans tussen de leden, eventuele directies, bestuurders en toezichthouders. Daar komt nog bij dat de coöperatie diverse besturingsmodellen kent. Niet in elke coöperatie liggen de verhoudingen, de taakverdeling en de rolinvulling dus hetzelfde. Wel hebben ze gemeen dat hun primaire doel is geformuleerd in termen van ledenbelang, de onderliggende visie. Coöperaties kunnen dus veel van elkaars praktijk leren en doen dat ook: sectoraal, regionaal, nationaal, internationaal.

Om het samenspel tussen de diverse machten binnen een coöperatie te helpen balanceren, kennen de coöperatieve ondernemingen een code. Deze werd de NCR-code genoemd, gezien het feit dat de Nationale Coöperatieve Raad niet alleen de belangenbehartiger is voor de Nederlandse coöperaties maar ook de initiator en penvoerder van de code. Voor u ligt de 3^e generatie van deze code die de naam ‘Coöperatie Code’ heeft gekregen.

Coöperatie Code 2019

In 2005 ontwikkelde NCR een governance code voor coöperatieve ondernemingen. Deze is in 2015 herzien. In deze herziene code is gekozen voor een structuur die niet alleen principes bevatte, maar de coöperaties ook voorzag van een groot aantal concrete regels in governance, de bestuurlijke inrichting en bestuurlijke kwaliteit.

Logo NCR Code 2019

In 2018 heeft NCR de toepassing van de NCR Code 2015 gemonitord. Hieruit bleek de toepassing beperkt doordat de hoeveelheid regels en voorschriften van de Code als te omvangrijk werd ervaren. De implementatie van al deze regels bleek ook moeilijk doordat de Code erg uitgebreid was, soms tegenstrijdig was met andere codes en de Code zich vooral richtte op grotere coöperaties (waardoor hij voor kleine en startende coöperaties minder goed paste).

Echter, de coöperaties gaven aan wel behoefte te hebben aan een code die ondersteuning en inspiratie biedt in het coöperatief ondernemerschap. De coöperatie wijkt immers qua doel en organisatie af van de kapitaalvennootschap. Doorgaans zijn leden van een coöperatieve onderneming meer betrokken bij de coöperatie, is er minder sprake van absenteïsme bij de vergaderingen van de leden en zijn de leden in een eerder stadium betrokken bij de besluitvorming.

Coöperaties hebben behoefte aan een eigen code omdat:

de ledenstructuur van een coöperatie uniek is en niet terugkomt in een andere code;
de code een gemeenschappelijk kader geeft van normen en uitgangspunten dat niet in wetten en statuten staat;
de code als baken kan dienen voor het geval de coöperatie niet optimaal functioneert,
er behoefte is aan concrete handvatten die echter niet te beperkend en te belastend mogen zijn.

Dit alles heeft geleid tot de Coöperatie Code 2019 die de NCR Code 2015 vervangt.

Doel van de Coöperatie Code 2019

In 2019 is de NCR Coöperatie Code grondig herzien, met als doel bij te dragen aan verbetering van het coöperatief ondernemerschap, ledenbetrokkenheid en collectiviteit.

De Code bevat daarom geen uitgebreide (afvink)lijst met ge- en verboden maar is gebaseerd op principes. Dit is in lijn met de actuele maatschappelijke geluiden aangaande codes. De Code 2019 beoogt het gesprek te stimuleren bij de coöperaties onderling en bij de coöperatie intern.

Structuur Code

De Code bestaat uit twee onderdelen: Principes en Voorschriften. De Principes zijn kenmerkend voor de coöperatieve rechtsvorm. Zij hebben betrekking op collectief ondernemerschap (de coöperatie voert een bedrijf), collectiviteit en wederkerigheid (de leden werken onderling en met de coöperatie samen hetgeen tot toegevoegde waarde leidt) en ledenbetrokkenheid.

De Principes worden nader geconcretiseerd in een beperkt aantal Voorschriften. Deze Voorschriften bevatten gedragsregels of nadere bepalingen die een concretere toepassing van het Principe beschrijven. Het implementeren hiervan in de coöperatie zal de werking van en samenwerking binnen de coöperatie bevorderen.

De wetgever heeft de coöperatie veel ruimte gelaten bij de inrichting van de coöperatieve onderneming. Het flexibele verenigingsrecht dat op de coöperatie van toepassing is, maakt het mogelijk dat er zeer uiteenlopende modellen voor de inrichting van coöperaties bestaan. Dat wordt als een groot voordeel gezien. De coöperatieve rechtsvorm kan daarom passen bij de samenwerking tussen consumenten (op het gebied van energie bijvoorbeeld), voor zelfstandige (zorg)aanbieders die hun krachten naar contractpartners willen bundelen, voorproducenten die gezamenlijk een goede positie beogen op de afzetmarkt, maar ook voor lokale sociaal maatschappelijke samenwerkingsinitiatieven. Kortom, passend bij vele vormen van samenwerking met een gedeeld belang, bij grote en bij kleine gezamenlijke ondernemingen. De Principes en de Voorschriften zijn leidend en gelden voor het brede spectrum aan coöperaties, door alle sectoren heen, ongeacht de omvang van de coöperatie.

De diversiteit aan coöperaties betekent dat deze code geen gedetailleerde uitwerking van de uitgangspunten bevat.

Aanvullend op de Coöperatie Code: Uitwerkingen

Om coöperaties te ondersteunen en te faciliteren bij het implementeren van de Principes en Voorschriften, bij de keuze voor een bepaald model en bij de verdere inrichting van de structuur van de coöperatie, zijn diverse toepassingen en uitwerkingen verzameld. Deze Uitwerkingen maken als zodanig geen onderdeel uit van de Coöperatie Code. De Uitwerkingen zijn bedoeld als leidraad, het al dan niet toepassen van de Uitwerkingen staat ter beoordeling van iedere coöperatie. De Uitwerkingen zijn bedoeld ter inspiratie, als handvatten, als good practices, ter ondersteuning van de coöperatie.

Toepassing en naleving

De Coöperatie Code 2019 is gebaseerd op breed gedragen coöperatieve principes en gedragsregels. Deze zijn niet vrijblijvend: Van NCR-leden wordt verwacht dat ze de Principes en Voorschriften van de Coöperatie Code naleven. NCR vraagt zijn leden jaarlijks op welke wijze zij de Principes en Voorschriften hebben opgevolgd. NCR vraagt de leden daarnaast jaarlijks om aan te tonen dat ze aan hun eigen leden verantwoording hebben afgelegd over de opvolging van de Code en over de overwegingen die hieraan ten grondslag liggen. Leden spreken hun coöperaties aan op de naleving ervan en ook coöperaties spreken elkaar onderling hierop aan. De Code geldt echter als geslaagd indien hij leidt tot bewustwording van de gedachte achter de Principes en Voorschriften en tot een levendige dialoog binnen en buiten de coöperatie. De toepassing en naleving van de Coöperatie Code wordt jaarlijks door de coöperaties geagendeerd en voorzien van een toelichting en motivering in het jaarverslag.

Wilt u alle informatie over de Coöperatie Code binnen handbereik? Klik dan op onderstaande afbeelding om de brochure te openen.