Op de middag voor de stemming speechte zij nog met een flirt naar links. Voorafgaand had zij gedanst met extreem rechts maar overtuigend werd ze weer toen ze haar eigen koers terugpakte. In haar geval een middenkoers, genuanceerd. Dus kwetsbaar in een mediawereld die graag extremen uitvergroot. Haar autonomie straalde toen ze sprak over het ‘Heimatgefühl Europa’ dat de generatie van haar kinderen vanzelfsprekend vindt en dat zo zwaar bevochten is door de generatie van haar ouders. Maar dat ‘Heimatgefühl’ dat enerzijds een bron van geluk en vrijheid is en anderzijds noodzakelijk voor de ontwikkeling van een samenleving en haar economie, is eveneens kwetsbaar en vraagt om onderhoud. ‘Wir müssen aufstehen für unser Europa’. Ze somde een groot aantal uitdagingen op: klimaat, wereldeconomie, immigratie, democratie, et cetera. En stelde: ‘We have to do it the European way’, dat wil zeggen: niet hetzelfde als Azië, niet hetzelfde als Amerika maar typisch Europees: een multilaterale samenwerking tussen ieder voor zich krachtige staten. Want ‘we all share the same destination’.
Europa is een coöperatief experiment. Schuman, Monnet, Adenauer, Gasperi gebruikten in 1952 bij de oprichting van de puur economische voorloper EGKS, argumenten die ook vandaag nog actueel zijn: vrede op het Europese continent en de noodzaak van politieke en economische samenwerking. Door allerlei ontwikkelingen worden die argumenten helaas vaak meer met de mond dan met de daad beleden. Praten over de bron zo blijkt ook in de coöperatieve praktijk, is makkelijker dan de bron zuiver houden.
Het lichaam voor aftakeling behoeden, vraagt om dagelijkse aandacht, zoals de ouder wordende mens maar al te goed weet. Ook coöperaties zijn lichamen. Samengestelde lichamen nog wel die regelmatig moeten worden geregenereerd. ‘Regeneratie doet men door terug te keren naar de wortels’, onderwijst de grondlegger van de moderne politieke wetenschappen Machiavelli. Ik parafraseer hem: ‘coöperaties moeten aanvankelijk iets goeds in zich gedragen hebben waardoor ze faam verwierven en groei doormaakten. Als na verloop van tijd het goede verschrompelt, moet de levenskracht worden hersteld. Dat kan door onheil van buitenaf (een crisis, oorlog, revolte) of door wijs intern beleid’. ‘Mijn conclusie is,’ zegt Machiavelli ‘dat voor een gemeenschap niets noodzakelijker is dan het herstel van haar oorspronkelijke naam en faam. En dat dit bewerkstelligd dient te worden door goede mensen en een goed bestel. Niet door een voorval dat van buiten komt.’
‘We have to rediscover our unity’, zei Ursula von der Leyen toen ze ook zichzelf weer had teruggevonden. Ze presenteerde én een wenkend perspectief: haar ‘green deal’ met de ambitie om in 2050 een geheel klimaatneutraal continent te zijn. (Een Kennedy-achtige voorspelling in dit jaar waarin we 50 jaar man op de maan vieren.) Én daaraan gekoppeld zei ze heel aards: ‘What we are going to spend, we have to earn first’. Dus visie gekoppeld aan realisme. Het oorspronkelijke fundament van Schuman. Mooie herbronningslessen voor een sterke coöperatie!