Op 27 februari 1985 werd in Italië Marcora’s Wet aangenomen, vernoemd naar de toenmalige minister van Handel en Industrie Giovanni Marcora. Deze wet stelt overbodig geworden werknemers in staat om een voorschot op hun werkloosheidsuitkering in te zetten om het verlieslijdende/failliete bedrijf uit te kopen en verder te gaan als een werknemerscoöperatie. Het idee hierachter is dat deze werknemers de overstap maken van werkloosheid naar het zijn van de eigen werkgever. Hiermee blijven ze actief betrokken op de arbeidsmarkt.
Om dit te verwezenlijken is er een cruciaal element opgenomen in het Italiaans arbeidsrecht: werknemers hebben een voorkeursrecht om het bedrijf of diens activa te kunnen kopen. Afhankelijk van de situatie kunnen de bedrijfsactiviteiten doorgezet worden onder eigenaarschap van de werknemers of door middel van de opgekochte activa van het bedrijf dat opgeheven wordt. De wet geeft werknemers het recht om een maximum van drie jaar aan werkloosheidsuitkering als vast bedrag te kunnen gebruiken voor het opkopen van het getroffen bedrijf. Het geld wordt beschikbaar gesteld door een speciaal opgericht fonds. In ruil voor deze investering verliezen de werknemers hun recht op een uitkering voor de voorgeschoten periode (indien de coöperatie faalt). Na afloop van deze termijn kunnen werknemers het aandeel van het fonds terugkopen tegen nominale waarde of aan externen verkopen.
Wat levert het op?
De wet heeft het gemakkelijker gemaakt voor werknemers om verder te gaan in coöperatieve vorm. Opgerichte fondsen brengen stakeholders bij elkaar en bieden (financiële) ondersteuningsprogramma’s aan om werknemers beter wegwijs te maken in de economische voorwaarden waar zij aan moeten voldoen. De fondsen coördineren hierbij betalingen en fungeren als een institutionele belegger. In de afgelopen jaren heeft de wet in Italië, door de investering van de 300 miljoen in 560 (nieuwe) organisaties, ongeveer 25.000 banen weten te redden. Het gros van deze organisaties zijn opgezet als werknemerscoöperaties en dus onder eigenaarschap van de werknemers. Volgens sommige schattingen leveren deze investeringen zes keer zoveel rendement op als dat er door de overheid betaald wordt.
Dit succes is onder andere te wijten aan het verschuiven van het type leiderschap – en daarmee de doelstellingen- van het bedrijf. Een bedrijf dat gerund wordt door werknemers heeft het belang van deze werknemers in ogenschouw. Hiernaast weten werknemers vaak goed hoe een bedrijf functioneert of behoort te functioneren. Deze combinatie maakt werknemerscoöperaties een duurzame economische investering omdat deze coöperaties verder kijken dan (enkel) winst op korte termijn.
Wetsontwerp in het Verenigd Koninkrijk
Christina Rees, parlementslid voor het kiesdistrict van Neath (Wales), heeft in januari van dit jaar een wetsontwerp geïntroduceerd die werknemers onder dreiging van ontslag in staat stelt hun werkgevend bedrijf op te kunnen kopen als werknemerscoöperatie. Tijdens haar toelichting haalde Rees de voordelen van coöperaties in crisistijd aan en hoe deze winstuitkeringen vaker opofferen voor continuïteit van leden en stakeholders. De Co-Operative Party, waar Rees kandidaat voor is, is voortrekker van dit wetsontwerp. Het wetsvoorstel is hoofdzakelijk gebaseerd op Marcora’s Wet uit Italië, maar kijkt ook naar elementen uit soortgelijke wetgeving in Frankrijk en Spanje.
Het wetsontwerp is zonder weerstand ontvangen, met een volgende behandeling die gepland staat in maart 2022. Alhoewel dergelijke ‘ten minute rules bills’ in het Verenigd Koninkrijk zelden tot een daadwerkelijke wet komen, illustreert het dat er toenemende aandacht is voor de rol van coöperaties in het behoud en een duurzamere wederopbouw van de post-covid economie. Een effect dat de afgelopen 35 jaar in Italië bewezen is.
